İnsanlar olaraq biz artıq texnologiyanı çarpayımızdan ayırmırıq. Demək olar ki, bütün işlərimizi internetin köməyi ilə görürük. Hətta evimizi rəngləyərkən, vəkilə ehtiyacımız olanda və ya yemək sifariş etdikdə internet saytlarında axtarış aparırıq. Üstəlik təqdim etdiyimiz Sayt Dizaynı xidməti ilə bu saytlardan istifadə etməklə təkcə müştəri qrupunda deyil, həm də axtarılan şirkətlər bölməsində olmaq mümkündür. Beləliklə, veb saytına sahib olmaq istəyən müştərilərimiz üçün veb sayt nədir? Bu necə işləyir? Sayt üçün tələblər nələrdir? Bu kimi sualları hər kəsin anlaya biləcəyi şəkildə izah edəcəyik.
Bütün bunlara keçməzdən əvvəl cavab verməli olduğumuz başqa bir sual var.
İnternet nədir?
Veb saytın mexanikasını başa düşməzdən əvvəl ilk növbədə internetin nə olduğunu bilmək lazımdır. İzahat olduqca sadədir. İki kompüterin simli və ya simsiz üsulla əlaqəsi internetdir. Misal üçün; Bir otaqda iki kompüteri uyğun rabitə protokolu ilə birləşdirsəniz, Yerli Şəbəkə əldə edəcəksiniz. Bu kompüterlər bir-birinə şəkillər, mətn və musiqi göndərə bilər. Əvvəllər internet kafelərin “Sənədlərim” qovluğunda ümumi sahəsi var idi. Film, musiqi və şəkillər burada görünəcək. Bu, internet kafedə kompüterlər arasında məlumat mübadiləsidir. Modem tələb olunmur. Bu, bir kabel ilə edilə bilər.
Qlobal miqyasda internet bütün bu kompüterlərin vasitəçi mərkəzlərlə qarşılıqlı əlaqəsidir. Aydında yaşayan və saytımızı ziyarət edən şəxs müvafiq olaraq Aydının əsas bölgəsinə, İzmir paylama mərkəzinə və İstanbula çatır. Oradakı server – saytımızın kompüterindən – faylları tələb edir. Saytımızın kompüteri isə eyni yolla geriyə gedir və faylları istifadəçiyə çatdırır.
İstifadəçi ilə server arasındakı protokollar prosesə görə dəyişir. İnterneti digər ötürmə proseslərindən fərqləndirən cəhət onun TCP/IP protokolu ilə işləməsidir.
Veb sayt nədir?
Öyrəndik ki, İnternet ona qoşulmuş bütün kompüterlər arasında məlumatların ötürülməsi aktıdır. Beləliklə, veb sayt nədir? Təsəvvür edin ki, bütün bu protokollara uyğun fəaliyyət göstərən, fayllarınızı saxlayan və lazım gəldikdə onları ötürən bir kompüter. Bu termin kimi server adlanır.
İnternetə qoşulmuş istənilən kompüteri evinizdə serverə çevirə bilərsiniz. Ancaq kompüteriniz açıq olduğu müddətdə saytınız əlçatan olacaq. Bu səbəbdən serverinizi 24/7 açıq saxlamalısınız. Evinizdə daim açıq olan kompüteri qoymaq nə dərəcədə məntiqlidir? Yoxsa elektrik kəsilməsi? Bu kimi bir çox səbəb bizi bu xidməti göstərən şirkətlərə müraciət etməyə məcbur edir. Onlara hosting şirkətləri deyilir. Kiçik bir ödənişlə asanlıqla hostinq əldə edə bilərik. Hazırda orta hesabla ildə 230 TL dəyərindədir.
Fayllarımızı 24/7 açıq serverə yüklədik. Bəs, saytımıza daxil olmaq istəyən insanlar bizə necə çatacaq? Bunun üçün hər bir kompüterə unikal identifikasiya nömrəsi olan bir IP ünvanı verilir. IP ünvanı həmçinin kompüterinizi və serverinizə çatmağın yolunu ehtiva edir. Beləliklə, uzaqda olan iki kompüter, IP ünvanlarını bildikləri müddətcə asanlıqla əlaqə saxlaya bilərlər. Məsələn, saytımızın IP ünvanı 79.98.129.2-dir. Chrome, Yandex və ya Explorer kimi brauzerlərdə link çubuğuna 79.98.129.2 yazsanız, saytımız açılacaq.
Saytlara çatmaq üçün davamlı olaraq IP ünvanlarını yadda saxlamaq çox çətin olduğundan, həll yolu tapmaq lazım idi. Bu şəkildə DNS (Domain Name System) doğuldu. DNS daxil edilmiş adı IP ünvanına yönləndirərək müştərilərin işini asanlaşdırdı. İndi brauzerinizdə sharptech.net yazdığınız zaman DNS sizi avtomatik olaraq server ünvanına yönləndirəcək. Bu sayt adlarına verilən ad domendir . Təəssüf ki, domen sahibi olmaq üçün istədiyiniz ünvan alınmayıb və siz distribyutorlara haqq ödəməlisiniz. Alış-veriş ən azı 1 il müddətinə edilə bilər. Qiymətlər distribütor firmalara görə dəyişir, 100-200 lirə arası dəyişir.
Dizayn
Standart ekran qovluq siyahısıdır. Heç bir dizayn edilmədikdə, veb-saytların görünüşü yuxarıdakı kimi olacaq. HTML (HyperText Markup Language) kodlaşdırması; Sayt daxilində dəstlər, keçidlər, paraqraflar və başlıqlar kimi bir çox struktur variantları təqdim edir. CSS (Cascading Style Sheets) kodlaşdırması bu strukturu HTML-ə uyğun olaraq vizual şəkildə formalaşdırmağa imkan verir. Bu iki dillə yuxarıdakı şəkli aşağıdakı birinə çevirə bilərik. Nəhayət, JavaScript kitabxanasından istifadə edərək sayt daxilində hərəkət tələb edən hərəkətləri yerinə yetirə bilərik. Məsələn, bir düymənin kliklədikdə rəngini dəyişməsini istəyiriksə, bizə Javascript lazımdır.
HTML, CSS dilləri və Javascript kitabxanasından istifadə edən müştərilər üçün saytın ön hissəsini dizayn edən insanlara Front-End Developers deyirik.
Mexanizm
Saytımızın domen və hostinq əməliyyatlarını və frontend dizaynını tamamladıq. Qeydiyyatdan keçmək, forma təqdim etmək, dost əlavə etmək, məlumat çəkmək və ya yükləmək kimi proseslər varsa, təbii ki, biz bunu server əsaslı olaraq məxfi şəkildə etməliyik. Çünki biz hər ziyarətçinin verilənlər bazamıza və bütün kodlarımıza baxmasını istəmirik. Backend əməliyyatını təmin etmək üçün PHP, C#, PYTHON, RUBY və s. Dillərdən istifadə edərək skriptlər yaradırıq. Bu fayllar yalnız server tərəfindən baxıla və işlədilə bilər. Beləliklə, təhlükəsizlik təmin edilir. Arxa fonda işləyən kodu yazan insanlara biz Back-End Developer deyirik.
Bu yazı ilə veb saytın nə olduğunu, necə işlədiyini və ümumi prosedurlarını öyrəndik. Əgər bunların heç biri ilə məşğul olmaq istəmirsinizsə və biznesinizin veb saytının yaradılmasını istəyirsinizsə, Hazır Veb Sayt Paketlərimizi nəzərdən keçirərək kiçik bir ödəniş qarşılığında veb sayta sahib ola bilərsiniz. Geri oturun; Hostinq, domen, İP ünvan və mürəkkəb dillərlə məşğul olaq 🙂 Sizə sağlam gün arzulayıram.
